Şimdi Sağlık Şimdi Sağlık
9 SORUDA PARKİNSON HASTALIĞI
PARKİNSON HASTALIĞI BELİRTİ VERMEDEN SİNSİCE İLERLİYOR
Parkinson hastalığı günümüzde ileri yaşlarda en sık görülen hastalıklar arasında yer almaya başlamıştır. Hareketlerde yavaşlama ve titreme ile başlayan, tedavi edilmediği takdirde zaman içerisinde kişileri yatağa bağımlı hale getirebilen parkinson hastalığı, asıl olarak beyinde bulunan hücrelerin birbirleriyle iletişime geçmesini sağlayan ‘dopamin’ üretici hücrelerin bozulmaya uğramasından kaynaklanmaktadır.
Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi Nöroloji bölümünden, Doç. Dr. Ülkü Figen Demir ‘Parkinson Hastalığı hakkında hastaların merak ettiği soruları’ cevapladı.
Parkinson hastalığı nedir?
Nörolojıde hareket bozuklukları olarak isimlendirilen geniş bir yelpaze altında incelenen bir hastalıktır. Yaklaşık 200 yıl önce tanımlanmıştır. Beyinde dopamin denilen bir maddenın eksikliğnden kaynaklanır. Dopamin, hareketlerimizi akıcı, kolay ahenk içinde uyumlu ve otomatik bir şekilde yapmamızı sağlayan bir maddedir. Dolayısıyla eksikliğinde temel olarak bu alanlarda sorun yaşanır.
Parkinson hastalığı hangi yaşlarda görülür?
40-75 yaşları arasında, sıklıkla da 60 yaş üzerinde başlar. Genel itibariyle yaşlılık hastalığıdır. Ancak tüm Parkinson hastalarının %5 kadarı 20-40 yaşları arasında başlar. Bu durumda genç başlangıçlı Parkinson hastalığından bahsedilir.
Görülme sıklığı nedir?
Dünyanın her yerinde her türlü sosyoekonomik koşulda görülebilen bir hastalıktır. Erkekelerde kadınlara oranla biraz daha fazla görülüyor. Yapılan çalışmalarda değişik ülkelerden farklı oranlar görmekteyiz. Ancak ortalama olarak 65 yaş üstünde her 100 kişiden 1’inin Parkinson hastası olduğu kabul edilmektedir
Hastalığın oluşma nedeni nedir?
Parkinson hastalığı bahsettiğimiz gibi beyinde dopamin denen maddeyi üreten hücrelerde kayıp nedeniyle ortaya çıkar. Fakat hala bu hücrelerin neden hasara uğradığı ile ilgili elimizde kesin bir bilgi yok. Bazı tarım ve bitki ilaçlarına maruz kalmanın hastalığın ortaya çıkmasına katkıda bulunabileceği ileri sürülmüştür ancak hala elimizde kesin bir kanıt yoktur. Öte yandan ailede bir ebeveyn veya kardeşte Parkinson hastalığı varlığı o kişide Parkinson hastalığı gelişme riskini yaklaşık 2 kat arttırmaktadır. Kalıtsal özellikteki Parkinson hastalığı daha çok genç yaşlarda başlama eğilimindedir. Karı kocanın ikisinde de Parkinson hastalığı %2 den daha az sıklıkta olması hastalığın bulaşıcı olmadığını ve beslenmeye ait unsurların da tamamen suçlanamayacağını düşündürüyor. Sonuç olarak günümüzde genetik yatkınlık zemininde çevresel faktörlerin rol oynadığı çoğul nedene bağlı bir hastalık olarak değerlendirilmektedir.
Parkinson hastalığı nasıl başlar?
Hastalık genellikle sinsi başlar. Çoğunlukla hastalar yakınmalarının tam olarak ne zaman başladığını söyleyemez. Hastaların hemen tümünde belirtiler tek bir beden yarısında başlar zamanla daha hafif olmakla birlikte karşı beden yarısında ortaya çıkar. Fakat hastalık seyri boyunca bu asimetrik seyir kendini korur.
Belirtileri nelerdir?
Temel olarak 4 belirti vardır. Titreme, uzuvların katılığı, hareketlerde yavaşlama ve duruş ve denge bozukluğudur. Bunları tek tek ele alacak olursak;
Titreme: Parkinson hastalarının en sık hekime başvurma nedenidir. Hastaların %80’inde vardır. Tipik olarak istirahat halinde iken veya belli bir pozisyonu muhafaza ederken ortaya çıkar. Kaba bir titremedir. Genellikle elde başlar ve bozuk para sayma hareketine veya ufak bir taşı baş ve işaret parmağı arasında yuvarlama hareketine benzer. Ayakta ortaya çıktığında pedala basıp kaldırma hareketine benzer. Titreme stres veya zihinsel faaliyet ile artar ve uykuda kaybolur.
Kaslarda sertlik: Genellikle hekimin muayene bulgusu olmakla birlikte çok şiddetli ise hasta tarafından fark edilebilir. Hastalar bazen bu kas sertliğini yorgunluk, ağrı, kramp batma hissi şeklinde algılayabilir.
Hareketlerde yavaşlama: En çok özürlülük yaratan durum diyebiliriz. Hareketlerin büyüklüğü ve ardı sıra tekrarı azalmıştır. İstemli hareketler dışında yürürken kolların sallanması ve göz kırpma gibi otomatik hareketlerde azalır. Mimikleri oluşturan kas hareketlerinin de azalması sonucu donuk bir yüz ifadesi oluşur. Yazarken gittikçe harfler küçülür ek olarak titremede varsa okunmaz hale gelir.
Duruş ve denge bozuklukları: Parkinson hastalarında duruş ve dengeyi koruma yeteneği zamanla bozulabilir. Birçok Parkinson hastası öne doğru hafifçe eğik durma eğilimindedir. Duruştaki diğer bir özellik hastanın yürürken ya da ayakta dururken bir veya her iki kolunu dirsekten ve bacaklarını dizlerden ve kalçadan bükme eğilimidir. Duruş bozukluğu zamanla ayakta dururken, yürürken ve dönüş yaparken veya sandalyeden kalkarken ve ileri doğru uzanırken emniyetsiz hissetmeye, denge kaybına ve düşmelere yol açabilir.
Yürüme bozukluğu, yürürken kilitlenme ve düşmeler: Normal yürüyüş sırasında adım atma, kolları sallama doğal bir şekilde hızlı, içgüdüsel ve otomatik olarak yapılır. Parkinson hastalığının özellikle erken dönemlerinde birçok hastanın yürümesi normaldir ve yıllarca normal kalabilir. Zamanla hastalık için tipik olan küçük adımlarla yürüme hali dikkati çeker. İleri evrede olan ve yürümelerinin belirgin biçimde bozulduğu hastalar ayaklarının ucunu yerden kaldıramazlar ve bir veya her iki ayağı sürüyerek yürümeye başlarlar. Yürürken otomatik olarak yapılan kol sallama hareketi azalır ve zamanla kaybolur. Dönüşler yavaşlamıştır ve çok sayıda minik adımla vücut tek bir bütün halinde döner. Yürüme bozukluğu olan hastalar bazen düzgün biçimde yürürken aniden ayakları yere yapışmış gibi kalakalırlar ve “kilitlenme” olarak tanımlanan durum ortaya çıkar
Başka belirtiler var mıdır?
Parkinson hastalığında görülen diğer belirtiler arasında, konuşma bozukluğu, yorgunluk, sıkıntı hissi, ruhsal çöküntü hali, uzuv ağrıları, salya akması, kabızlık, mide boşalmasının gecikmesi, uyku ve cinsel işlev bozuklukları, ciltte yağlanma, terleme artışı, koku alma duyusunun azalması, sık idrara çıkma, tansiyon düşmesi, uyku bozukluğu, huzursuz bacak sendromu, unutkanlık ve zamanla da demans sayılabilir. Söz konusu hastalık belirtileri her Parkinson hastasında görülmediği gibi, ortaya çıktığı zaman her hastada aynı şiddette olmaz. Bazı belirtiler ise kullanılan ilaçların yan etkilerinden kaynaklanabilir.
Parkinson hastalığının tanısı nasıl konur?
Parkinson hastalığı tanısı klinik muayene verilerine dayanılarak konulur, tedaviye alınan olumlu yanıt da tanıyı doğrulayıcı kanıt oluşturur. Parkinson hastalığı tanısını kesinleştirmek üzere herhangi bir beyin görüntülemesi veya özel bir kan tahlili yapılması zorunlu değildir. Söz konusu incelemelere hastalığın ayırıcı tanısına giren diğer nedenleri dışlamak amacıyla başvurulur.
Tedavisi var mı?
Parkinson hastalığında belirtilerin tedavisi esas olarak ilaçlarla yapılır. Seyrek olarak, ilaç tedavileriyle kontrol altına alınamayan şiddetli titreme varlığında ya da ileri evredeki hastalarda yaşam kalitesini bozan “açılma ve kapanma” dönemleri ya da ilaç dozunu artırmayı kısıtlayan istem dışı hareketlere yol açan yan etkiler söz konusu olduğunda cerrahi yöntemlere de başvurulmaktadır.
Günümüzde Parkinson hastalığındaki belirtilerden sorumlu olan dopamin hücrelerinin hasarını tamamen onaracak kesin bir tedavi henüz bulunamamış olmakla birlikte, hastalık belirtileri ilaçlarla önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Mevcut ilaçlar beyinde eksilmiş olan dopamini yerine koyar veya onun etkisini taklit eder. Bazıları da dopaminin kimyasal yolla parçalanmasını engelleyerek etkisini artırır. İlaçların ömür boyu, düzenli olarak alınması gerekmektedir. Eğer ilaçlar hekimin tavsiyesi dışında kesilecek olursa, hastalık belirtileri er geç tekrar başlayacağı gibi, ilaçların ani kesilmesi bazen hayatı tehdit eden durumlara da yol açabilir. Tedavide kullanılan aynı çeşit ve aynı dozdaki bir ilaç bir hastada yarar sağlarken, bir diğerinde etkisiz olabilmektedir, yani Parkinson tedavisi tamamen kişiye özeldir.